Miejsce historyczne w Jabłonkach

Jabłonki, założone przez Balów jeszcze w XV w., są dziś niewielką, liczącą nieco ponad 100 mieszkańców osadą w Gminie Baligród. Zasłynęły szeroko dzięki postaci gen. Karola Świerczewskiego, pseudonim „Walter”, którego pomnik stał tu do marca 2018 r., upamiętniając tak jego postać, jak i śmiertelną ranę, którą 28.03.1947 r. otrzymał w Jabłonkach.

Tego dnia Walter, ówczesny wiceminister obrony narodowej, przybył do Baligrodu na wizytację tutejszej placówki wojskowej. Kiedy dowiedział się, że nie jest to najdalej wysunięty na południe garnizon, postanowił udać się do kolejnej placówki - do Cisnej. Właśnie w Jabłonkach kolumna generała, poruszająca się szosą w kierunku Cisnej, wpadła w zasadzkę, dostając się pod ostrzał sotni UPA. Trzykrotnie postrzelony generał Świerczewski zmarł, śmierć poniosły także dwie inne osoby.

Wypadki w Jabłonkach i nie do końca jasne ich okoliczności, stały się podstawą dla wielu teorii i domniemywań. W rezultacie do dziś trudno o ostateczną ich wersję, czy jasne wskazanie, kto był winnym śmierci generała. W każdym razie - zamach w Jabłonkach stał się dla władz ostatecznym argumentem na rzecz przeprowadzenia niemal całkowitego wysiedlenia ludności ukraińskiej i ruskiej, przeprowadzonego pod kryptonimem „Akcja Wisła”. Rozpoczęto ją dokładnie miesiąc po śmierci Świerczewskiego, co wskazuje, że zamach w Jabłonkach był raczej pretekstem niż decydującą przyczyną.

Pomnik, który postawiono w tym miejscu w 1962 r., zwieńczony był stylizowanym piastowskim orłem, wykutym z blach czołgowych. Pomnik imitował mury hiszpańskiej Grenady - na cześć zaangażowania “Waltera” w wojnie domowej w Hiszpanii. Na przedniej części monumentu widniała kamienna twarz generała, zwrócona w stronę ostatniej potyczki. Za obeliskiem wznosiło się wzgórze, którego nazwę zmieniono z Woronikówki na Walter.

Pomnik został usunięty w konsekwencji przyjęcia ustawy dekomunizacyjnej, choć nie brakowało obrońców “Waltera” - jednego z peerelowskich symbolów Bieszczadów. Dziś, obok miejsca, w którym stał pomnik, w mocno zaniedbanym ogrodzie, można znaleźć głaz, na którym można się dopatrzeć resztek napisu gen. Karol Świerczewski.