Wypał węgla drzewnego w Kołonicach

Kołonice to dawna, dziś już nieistniejąca wieś, licząca w 1939 r. ok. 200 mieszkańców. Po założonej w XVI w. osadzie pozostał jedynie cmentarz, przez jej teren przebiega czarny szlak turystyczny z Przełęczy pod Jawornem w kierunku Jabłonek i szczytu Łopiennik. Współcześnie znaczącą atrakcją Kołonic jest jeden z ostatnich w Bieszczadach wypałów węgla drzewnego.

Węgiel drzewny i dymiące retorty to bowiem jeden z tych bieszczadzkich symboli, które odchodzą już do przeszłości. A przecież wypał węgla praktykowano tu już w średniowieczu, bowiem i węgiel i powiązane z nim dziegieć, smoła, potaż czy maź były niemal nieodzowne do życia. Do wypału służył surowiec w postaci drewna liściastego, takiego jak buk czy grab,  a jako, że drzewa te przeważają w bieszczadzkich lasach, miejsc z wypałami było bardzo dużo.

Początkowo węgiel wypalano w tzw. mielerzach, czyli dołach, w których układano drewno, następnie wszystko przysypywano ziemią, dzięki czemu dostęp tlenu w procesie spalania pozostawał ograniczony i możliwy do kontrolowania przez węglarza. W latach 70. XX w. mielerze zostały zastąpione przez retorty – wielkie metalowe piece, jednak zasady wypału pozostały takie same jak w mielerzach.

Załadowaną retortę podpala się od dołu i wypala przez około 24 godziny. Kolejna doba to proces wygaszania – retortę szczelnie się zamyka, stopniowo wystudzając. Nieco mniej niż połowa użytego drewna staje się węglem drzewnym, pozostała część to inne pochodne wypalania, takie jak m.in. dziegieć, maź i terpentyna.

Jeszcze w 2012 r. liczba miejsc w Bieszczadach, w których wypalano węgiel drzewny wynosiła 12, łączna liczba notowanych wówczas retortów oscylowała ok. 80. Obecnie zostało ich już kilka, najlepiej obejrzeć je właśnie w Kołonicach, warto też odwiedzić prezentację poświęconą wypałowi węgla drzewnego w Mucznem.